ГУЛЬНІ НА ВЫХАВАННЕ ГУКАВОЙ КУЛЬТУРЫ МАЎЛЕННЯ

Будзільнік

Мэта: практыкаваць у правільным працяглым вымаўленні гуку [р]; развіваць мышцы языка, уменне дзейнічаць па сігнале выхавальніка; замацоўваць артыкуляцыю гуку [р].

Матэрыял: цацка гадзіннік або малюнак з яго выявай.

Змест гульні

Выхавальнік прапануе адгадаць загадкі:

1. Днём і ноччу я іду,

Ранкам вас не падвяду.

Нават тых, хто моцна спіць,

Здольна хутка разбудзіць.

2. Ног няма, я хаджу,

Рота няма, я скажу,

Калі спаць, калі ўставаць,

Калі работу пачынаць.

 

Дзеці сядзяць на стульчыках і робяць выгляд, што спяць. Адзін з дзяцей – «будзільнік». Выхавальнік гаворыць, калі трэба ўсіх разбудзіць, і пачынае марудна, нават напеўна лічыць. Калі прагучыць запланаваны лік, «будзільнік» пачынае вымаўляць: «Р-р-р…»

 

Пільшчыкі

 

Мэта: замацоўваць вымаўленне гука [з]; вучыць пераймаць рухі.

Матэрыял: малюнак з выявай людзей, якія пілуюць бервяно.

Змест гульні

Дзеці становяцца парамі адзін супраць другога, злучаюць правыя рукі і імітуюць рухі людзей, якія пілуюць бервяно. Пры гэтым яны вымаўляюць

гук[з].

Гэту гульню можна выкарыстоўваць для замацавання вымаўлення

гука ж.

 

Пчолы і камары

Мэта: дыферэнцыраваць гукі [з]-[ж], практыкаваць у працяглым іх вымаўленні.

Матэрыял: медальёны з выявай камароў і пчолаў.

Змест гульні

Зараз мы пойдземна прагулку ў лес. Цудоўна там, вось толькі камары перашкаджаюць. Лётаюць вакол цябе і звіняць: з-з-з-з-з-з… Як яны звіняць? (З-з-з-з…)

– Галінкамі адгонім камароў і пойдзем далей. А навокал шмат прыгожых кветак! Пчолы лётаюць, збіраюць мёд і размаўляюць паміж сабой: ж-ж-ж-ж… Як яны размаўляюць? (Ж-ж-ж-ж…)

– А зараз давайце пагуляем, паспрабуем сябе ўявіць камарамі і пчолкамі.

Дзеці дзеляцца на дзве групы: «Камары» і «Пчолы». Па сігнале вядучага вылятаюць «камары»: «З-з-з-з…», потым «пчолы»: «Ж-ж-ж-ж…» Далей дзеці мяняюцца ролямі і гульня працягваецца.

 

Ліса

Мэта: замацоўваць вымаўленне гука [с]. Развіваць спрытнасць, хуткасць.

Матэрыял: шапачка-маска лісы.

Змест гульні

Дзіця, якое няправільна вымаўляе гук [с], выбіраецца «лісой». Астатнія дзеці – «зайцы». «Ліса» ціхенька крадзецца за «зайцамі», прыгаворваючы:

 

Я ліса, лісіца, ліска,

Вельмі зайчыкаў люблю

Падбяруся блізка-блізка

І за хвосцік учаплю.

Пры гэтых словах «зайцы» разбягаюцца, а «ліса» ловіцьіх. Той, каго злавілі, становіцца «лісой».

 

Сонейка і дожджык

Мэта: дыферэнцыраваць гукі [с]–[з]–[ш] у словах і тэксце; развіваць моўны слых, моўнае дыханне.

Матэрыял: контурныя выявы сонейка і хмаркі з кардону.

Змест гульні

Дзеці сядзяць на крэселках і выглядаюць у «акенцы».

Выхавальнік. На небе сонейка, можна ісці гуляць. (Паказвае «сонейка».)

Дзеці выконваюць розныя рухі: падскокі, бег, хадзьба па пакоі (пляцоўцы) са словамі:

Сонейка свеціць (абводзяць рукамі круг).

Птушкі спяваюць(імітуюць палёт птушак.)

З песняю дзеці разам гуляюць.

На сігнал «Дожджык! Хутчэй дамоў!» усе стараюцца заняць совой «домік», прыгаворваючы:

Дожджык, дожджык, ты ўсё ідзеш,

Пагуляць нам не даеш.

Гульня паўтараецца па жаданні дзяцей.

Мухі ў павуціне

Мэта: замацоўваць вымаўленне гука [ж]. Выхоўваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: медальёны з выявай мухаў, павуціны.

Змест гульні

Загадка

Цэлы дзень лятаю,

Усім дакучаю.

А ноч настае,

Тады адпачываю.

(Муха.)

Частка гульцоў стаіць у коле, апусціўшы рукі – гэта «павуціна». Астатнія дзеці  – «мухі». Яны гудуць ж-ж-ж, ж-ж-ж, «залятаючы» ў кола і «вылятаючы» з яго. Па сігналу выхавальніка дзеці, якія стаяць у коле, бяруцца за рукі. «Мухі», што не паспелі выбегчы з круга, пападаюць у «павуціну» і выбываюць з гульні. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль усе «мухі» не будуць злоўлены.

 

Прагулка на веласіпедах

Мэта: дыферэнцыраваць гукі [с]–[ш].

Матэрыял: малюнак з выявай веласіпеда

Змест гульні

Выхавальнік. Дзеці, вам падабаецца катацца на веласіпедах? Я таксама люблю такія прагулкі. Але перш чым адправіцца ў дарогу, трэба праверыць колы. Так, пярэдняе кола трэба абавязкова падкачаць, паслухайце, як праз маленькую, нават не заўважыш, дзірачку праходзіць паветра:ш-ш-ш…

– З якім гукам выходзіць паветра з шыны? (Ш-ш-ш…)

– Праверце колы на сваіх веласіпедах і давайце іх падкачаем. Насос у нас адзін, таму будзем яго перадаваць па чарзе. Паслухайце, як працуе насос: с-с-с… Як ён працуе? (С-с-с…)

– А як выходзіла паветра з шыны? (Ш-ш-ш…)

– Вось, усё ў парадку, можам адпраўляцца ў лес, на луг… Куды жадаеце паехаць?

Пры вымаўленні гукаў [с], [ш] можна звярнуць увагу на артыкуляцыю.

 

Адгадай па гуку

Мэта: замацоўваць вымаўленне розных гукаў. Выхоўваць слыхавую ўвагу.

Матэрыял: малюнкі цягніка, гадзінніка, барабана, званочка, дудачкі.

Змест гульні

Дзецям раздаюцца малюнкі цягніка, гадзінніка, барабана, званочка, дудачкі. Пры гэтым выхавальнік улічвае, вымаўленне якога гука каму трэба адпрацоўваць. Дзеці па чарзе, не называючы прадмета на малюнку, імітуюць яго гучанне. Так, дзіця, атрымаўшы малюнак гадзінніка, выразна вымаўляе: цік-так, цік-так. Той, хто трымае малюнак званочка, імітуе яго гучанне: дзінь-дзінь-дзінь. У каго аказаўся малюнак цягніка, вымаўляе: чух-чух-чух і г.д. Астатнія дзеці адгадваюць, які прадмет так гучыць.

 

Верабейчыкі

Мэта: аўтаматызаваць гук [ч] у складах; практыкаваць у гукаперайманні, інтанацыйнай выразнасці мовы.

Матэрыял: медальёны з выявай верабейчыкаў.

Змест гульні

Дзеці («верабейчыкі») сядзяць на стулах (у «гняздзечках») з заплюшчанымі вачамі – «спяць».

Выхавальнік. У гняздзечках верабейчыкі жывуць,

Рана-раненька ўстаюць.

Дзеці адкрываюць вочкі і спяваюць:

– Чырык-чык-чык,

Чырык-чык-чык!

Выхавальнік (дагаворвае). Весела спяваюць.

Пасля апошніх слоў дзеці бегаюць па пакоі (пляцоўцы). На словы выхавальніка «У гняздзечкі паляцелі!» дзеці вяртаюцца на сваё месца.

Прагны кот

 Мэта: вучыць дыферэнцыраваць гукі [ж]–[ш] пры вымаўленні. Развіваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: шапачка маска ката.

Змест гульні

З дапамогай лічылкі выбіраецца вядучы – «кот», астатнія дзеці – «мышкі». «Кот» сядае ў куточак і вымўляе: «Я страшэнна прагны кот, усіх мышэй лаўлю – і ў рот!»

«Мышкі» праходзяць міма «ката» і спалохана шэпчуць: «Цішэй, цішэй, кот усё бліжэй, бліжэй». Дзеці двойчы вымаўляюць гэтыя словы.

Пасля апошніх слоў «кот» пачынае лавіць «мышэй». Той хто папаўся, становіцца «катом». Гульня працягваецца.

 

Вароны

Мэта: аўтаматызаваць гук [р] у словах, фразах.

Матэрыял: медальёны з выявай вароны, сабакі; елачка.

Змест гульні

Выхавальнік дзеліць дзяцей на дзве групы: «Вароны» і «Сабакі». «Вароны» становяцца ў круг вакол елачкі.

Дзеці («сабакі») сядзяць на стулах (у «будках») з  заплюшчанымі вача-

мі – «спяць».

Выхавальнік. Як пад елачкай зялёнай скачуць, каркаюць вароны.

«Вароны». Кар-кар-кар…

Выхавальнік. Яны з-за коркі паспрачаліся, на ўсю глотку раскрычаліся.

«Вароны». Кар-кар-кар…

Выхавальнік. Вось сабакі прыбягаюць і вароны адлятаюць.

Са стулаў выбягаюць «сабакі», вымаўляюць: «р-р-р…», бягуць за «варонамі», якія «ляцяць» у сваё гняздо.

Гульня працягваецца, пакуль на застанецца 2-3 «вароны».

Затым дзеці мяняюцца ролямі.

Жабяняткі

Мэта: практыкаваць у вымаўленні гуку [к] у спалучэнні з наступным зычным (ква); вучыць выконваць дзеянні па сігнале вядучага.

Матэрыял: медальёны з выявай жабянят.

Змест гульні

На падлозе шнурком вылажаны круг, у крузе – абручы-«купіны». За кожнай «купінай» сядзіцьжабяня. «Купін» менш на адну за колькасць дзяцей.

Выхавацель.          Вось жабяняткі па дарожцы

Скачуць, выцягнуўшы ножкі.

Ква-ква-ква,

Скачуць, выцягнуўшы ножкі. (Жабяняты скачуць вакол «купін» і квакаюць.)

Выхавацель. Вось з вадзіцы на купіну выскачылі жабяняткі ды за мошкамі прыг-скок.

Пасля гэтых слоў «жабяняткі» хаваюцца за «купіны».

Гульня паўтараецца некалькі разоў.

 

ГУЛЬНІ НА ФАРМІРАВАННЕ ГРАМАТЫЧНАГА ЛАДУ МОВЫ

Хто што робіць?

Мэта: практыкаваць у словаўтварэнні; знаёміць з назвамі і асаблівасцямі прафесій; развіваць уменне адказваць на пытанні.

Матэрыял: карцінкі з выявамі людзей канкрэтнай прафесіі: мастака, повара, урача, швачкі, прадаўца.

Змест гульні

Выхавальнік прапаноўвае разгледзець карцінку, назваць прафесію і занятак яе прадстаўнікоў.

– Што робіць повар (мастак, урач, швачка, прадавец)?

Мастак – малюе, повар – варыць, урач – лечыць, швачка – шые, прадавец – прадае.

Для актывізацыі увагі, моўнай дзейнасці можна ўвесці «ўзнагароды».

 Хто што ўмее рабіць?

Мэта: вучыць называць дзеясловы, якія абазначаюць характэрныя дзеянні жывёл.

Матэрыял: карцінкі з выявамі жывёл: кошка, сабака, лягушка, качка, певень.

Змест гульні

Дзеці сядзяць групамі па 3-4 чалавекі. На сталах карцінкі.

Адзін за адным дзеці паднімаюць карцінку, называюць яе і дзеянні, якія можа выконваць жывая істота.

 

Лягушка – квакае, прыгае.

Кошка – мяўкае, ловіць мышэй.

Сабака – брэша, грызе косці, вартуе дом, бегае.

Качка – кракае, плавае, ходзіць.

Певень – кукарэкае, б’ецца.

Хто ў каго?

Мэта: вучыць суадносіць назвы жывёл і іх дзіцянят у адзіночным і множным ліках.

Матэрыял: карцінкі з выявамі жывёл з дзіцянятамі: курыца з куранятамі, кошка з кацянятамі, сабака са шчанятамі, карова з цялём.

Змест гульні

Выхавальнік прапнуе дзецям разгледзець карцінкі і назваць жывёл і іх дзіцянят.

– Якая курыца (кураняты)? (Дзеці апісваюць курыцу і куранят.)

Выхавальнік пачыные, дзеці дагаворваюць:

У курыцы – … (кураня).

У кошкі – … (кацяня).

У сабакі – … (шчаня).

У каровы – … (цяля). 

Хованкі

Мэта: практыкаваць у правільным выкарыстанні прыназоўнікаў у, над, за, на, пад, каля.

Матэрыял: фланэлеграф, фігуркі мышкі, вожыка, лісы, сарокі.

Змест гульні

Пасля прапановы пагуляць выхавальнік расказвае і паступова выстаўляе на фланэлеграфе контуры лясных жыхароў:

– Аднойчы ў лесе паспрачаліся воўк з мядзведзем. Ды так разышліся, што напалохалі ўсіх жыхароў лесу. Зверы пахаваліся хто куды. Напалохаўшыся, мышка схавалася ў нару, вожык – за куст, сарока – на дрэве…

– Дзе схавалася сарока? ліса? мышка? Дзе вожык?

Дзеці дапаўняюць свае адказы выстаўленнем фігур персанажаў на фланэлеграфе. Выхавальнік звяртае ўвагу на памылкі ў адказах дзяцей і прапануе самім выправіць іх.

 

Куды што пакладзём?

Мэта: практыкаваць дзяцей у правільным словаўтварэнні; актывізаваць слоўнікавы запас.

Матэрыял: мяч, карцінкі з выявамі прадуктаў і посуду.

Змест гульні

Выхавальнік. Алеся прыйшла з магазіна і раскладвае прадукты. Давайце дапаможам дзяўчынцы. Хлеб мы пакладзём … (Кідае мяч аднаму з дзяцей, і той дагаворвае: «У хлебніцу».)

– Алеся купіла цукар і пакладзе яго ў … (цукарніцу).

– Алеся купіла масла і пакладзе яго ў … (масленіцу.)

– Алеся купіла цукеркі і пакладзе іх ў … (цукерніцу).

– Алеся купіла сухары і пакладзе іх ў … (сухарніцу.)

– Алеся купіла селядзец і пакладзе яго ў … (селядзечніцу).

– Алеся купіла соль і пакладзе яе ў … (сальніцу.)

У выпадку не правільных адказаў выхавальнік кідае мяч другому дзіцяці.

Выкарыстоўваючы карцінкі, дзеці могуць падбіраць пары прадметаў як індывідуальна, так і ў парах.

 

Знайдзі гаспадара

Мэта: вучыць выкарыстоўваць у актыўнай мове прыналежныя прыметнікі (татаў гадзіннік, матуліна сумка, братаў матацыкл, бабуліны акуляры, дзядулеў пінжак); развіваць уменне разважаць.

Матэрыял: сюжэтная карцінка з выявай сям’і, прадметныя карцінкі (гадзіннік, сумка, матацыкл, акуляры, адзенне).

Змест гульні

Дзецям прапануецца разгледзець сюжэтную карцінку «Сям’я» і расказаць пра яе змест. Пасля гутаркі яны вібіраюць з прадметных карцінак тую, якая можа належыць бабулі, матулі, тату, брату, назваць яе: татаў гадзіннік, матуліна сумка, братаў матацыкл, бабуліны акуляры, дзядулеў пінжак.

 

Чаго не стала?

Мэта: практыкаваць ва ўжыванні назоўнікаў адзіночнага і множнага ліку ў родным склоне, правільна дапасоўваць прыметнікі да назоўнікаў.

Матэрыял: малюнкі розных прадметаў у адзіночным і множным ліку, прадметы,цацкі.

Змест гульні

Дзеці называюць прадметы, цацкі, малюнкі, які размешчаны на стале ў выхавальніка. Затым ён прапануе дзецям заплюшчыць вочы і апусціць галаву, а сам прымае адзін-два аднародныя прадметы (малюнкі).

– Чаго не стала? (Не стала бярозак (алоўкаў).

– Каго не стала? (Не стала мядзведзяў (дзяўчынак, людзей, куранят).

– Чаго не стала? (Не стала машынкі (мячыка, дудкі).

– Каго не стала? (Не стала дзяўчынкі (хлопчыка).

 

Чаго не хапае?

Мэта: практыкаваць ва ўжыванні назваў адзення ў родным склоне; актывізаваць слоўнікавы запас.

Матэрыял: прадметныя малюнкі адзення.

Змест гульні

Выхавальнік прапнуе сюжэт: «На дварэ зіма, мароз. Дзяўчынка Алеся пачала збірацца на прагулку. Яна падрыхтавала надзець толькі шалік. Чаго ёй не хапае?»

– Алесі не хапае … (паліто).

– Алесі не хапае … (шапкі).

– Алесі не хапае … (калготак).

– Алесі не хапае … (рэйтузаў).

– Алесі не хапае … (світэра).

– Алесі не хапае … (ботаў).

– Алесі не хапае … (рукавічак).

У выпадку няправільных адказаў, выхавальнік папраўляе дзіця і просіць яго паўтарыць правільны адказ.

 

Скажы ласкава

Мэта: практыкаваць дзяцей ва ўтварэнні слоў з памяншальна-ласкальнымі суфіксамі.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні

Выхавацель называе слова, а той, каму ён кіне мяч, скажа ў адказ ласкавае слова.

Слоўны матэрял для гульні:

Спіна – спінка

Жывот – жывоцік

Вочы – вочкі

Шчокі – шчочкі

Рот – роцік (раток)

Зуб – зубок (зубік)

Нос – носік

Лоб – лобік

Вуха – вушка

Рука – ручка

Галава – галоўка

Нага – ножка

Палец – пальчык.

 

Адкажы хутка

Мэта: практыкаваць у правільным дапасаванні прыметнікаў да назоўнікаў.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні

Выхавацель кідае аднаму з дзяцей мяч і называе прыметнік, напрыклад «вялікі». Дзіця павінна хутка назваць назоўнік, напрыклад «стол», і кінуць мяч назад.

Варыянты прыметнікаў і назоўнікаў:

новая (сукенка)

прыгожая (кветка)

салодкая (цукерка)

кіслы (лімон).

ГУЛЬНІ ПА РАЗВІЦЦІ ЗВЯЗНАГА МАЎЛЕННЯ

Вы пытайцеся – мы адкажам

Мэта: замацоўваць уменні задаваць пытанні і адказваць на іх; развіваць культуру маўлення.

Матэрыял: мячык, званочак.

Змест гульні

Дзеці падзяляюцца на дзе каманды, прыдумваюць ім назвы, напрыклад, «Бульбінкі» і «Каласок». Удзельнікі адной каманды задаюць пытанні (Куды ты хадзіў учора? Што ты любіш есці? Якія гульні любіш? Якую казку ты чытаеш? І да т.п.), члены другой – хутка адказваюць. Мячык дзеці перакідваюць адзін аднаму, задаюць пытанні і адказваюць на іх. Калі хто з дзяцей затрымліваецца з пытаннем або адказам ці паўтарае пытанне, выхавацель звоніць у званочак. Гэта азначае, што гулец павінен вярнуць мячык.

Варыянт: гульня праводзіцца ў коле (без падзелу на каманды). Тады ўсе дзеці павінны быць гатовымі задаваць пытанні і адказваць на іх. Можна выбраць вядучым дзіця, якое дало поўны і дакладны адказ на пытанне. Вядучы будзе задаваць пытанні астатнім дзецям.

Варыянт: гульня праводзіцца ў коле. Выхавальнік задае дзіцяці пытанне, кідаючы мяч, а дзіця ловяць мяч і адказвае на яго. Кожнае дзіця павінна быць гатовым адказваць на пытанне выхавальніка, які стаіць у сярэдзіне кола.

 

Адгадай, што мы задумалі

Мэта: развіваць звязнае маўленне, мысленне, увагу, самастойнасць

Змест гульні

Вядучы выходзіць за дзверы. Дзеці загадваюць прадмет. Вярнуўшыся, вядучы выслухоўвае дзяцей і называе, што было загадана. Спачатку дзеці называюць асобныя прыметы прадмета. Калі ж вядучаму цяжка адгадаць, расказваюць пра яго асаблівасці.

 

Хто больш убачыць?

Мэта: развіваць звязнае маўленне, увагу, кемлівасць.

Матэрыял: сюжэтны малюнак.

Змест гульні

Перад дзецьмі вывешаны малюнак. Вядучы пытае: «Што вы бачыце?». Дзеці па чарзе адказваюць. Кожны павінен быць уважлівым, слухаць таварыша і працягваць яго расказ, пры гэтым не паўтараць сказанае. Выйграе той, пасля каго ніхто нічога не можа сказаць. Выхавальнік падбірае малюнкіз такімі сюжэтамі, каб дзеці замацоўвалі веды, вызначаныя праграмай на пэўны адрэзак часу.

 

Лапатушкі

Мэта: развіваць інтанацыйна правільнае дыялагічнае маўленне.

Змест гульні

Для гульні падбіраюцца скорагаворкі, якія вымаўляюцца з пытальнай і сцвярджальнай інтанацыямі ў форме размовы паміж двума дзецьмі:

 

– Пайшоў Сёма лавіць сома? – Пайшоў Сёма лавіць сома.

– Соня спіць спакойна дома?  – Соня спіць спакойна дома.

 

Выкарыстоўваюцца і скорагаворкі, пабудаваныя на дыялогу:

 

– Ці маліну мылі вы? – Мылі, ды не мылілі.

– Ці лілі алей у рэдзьку, ці лілі? – Ты не цілілікай, Федзька, сам налі.

 

Знайдзі свайго таварыша

Мэта: развіваць звязнае маўленне, увагу.

Змест гульні

Адзін з дзяцей выходзіць з пакоя, астатнія дагаворваюцца, пра каго будуць расказваць. Дзіця ўваходзіць у пакой і пытаецца: «Ці не бачылі вы майго таварыша?» Па апісанні адзення ён адгадвае імя таго, пра каго расказваюць.

 

Паштальён прыносіць пісьмы

Мэта: развіваць звязнае маўленне, увагу.

Матэрыял: паштоўкі, на якіх адлюстраваны розныя поры года.

Змест гульні

Выбіраецца паштальён, які прыходзіць з сумкай і раздае дзецям паштоўкі. Дзеці не паказваюць іх адзін аднаму. Кожны расказвае, што адлюстравана на яго паштоўцы. Астатнія павінны здагадацца, якую пару года апісвае таварыш.

 

Прачытай пісьмо

Мэта: развіваць звязнае маўленне, мысленне.

Матэрыял: прадметныя або сюжэтныя малюнкі.

Змест гульні

Кожнаму дзіцяці даецца канверт, у якім знаходзіцца разрэзаны на часткі малюнак. Трэба дастаць «пісьмо», акуратна скласці яго і «прачытаць»: апісаць прадмет або скласці 2-3 сказы па малюнку.

 

Адгадай па апісанню?

Мэта: развіваць звязнае маўленне, назіральнасць.

Матэрыял: прадметныя малюнкі: снегавікі, матылькі. Кожны з прадметаў мае аднолькавыя і розныя прыметы з астатнімі прыметамі групы.

Змест гульні

Выхавальнік паказвае малюнкі, напрыклад снегавікоў, і тлумачыць: «Перад вамі снегавікі. На першы погляд яны аднолькавыя. Але калі разгледзець іх уважліва, то можна заўважыць адрозненні. Зараз я буду вам расказваць пра аднаго з снегавікоў, а вы ўважліва слухайце і адкажаце на мае пытанні,а затым здагадаецеся, чый гэта снегавік?»

– Якога колеру вядро у снегавіка?

– Колькі гузікаў у снегавіка?

– Якога колеру нос у снегавіка?

– Што трымае снегавік у руцэ?

– Сумны ці вясёлы снегавік?

  

ГУЛЬНІ НА ПАШЫРЭННЕ, УДАКЛАДНЕННЕ І АКТЫВІЗАЦЫЮ СЛОЎНІКА

Пачастуем ляльку

Мэта: актыўна распазнаваць новыя словы па тэме: «Посуд».

Матэрыял: прадметы посуду: талеркі, лыжкі, відэльцы, цукарніца і г.д.

Змест гульні

Выхавацель аб’яўляе дзецям, што лялькі Алеся і Оля збіраюцца сустракаць гасцей. Трэба дапамагчы ім расставіць посуд. Віця ставіць талерачкі, Таня раскладвае лыжкі і відэльцы, Дзіма ставіць цукарніцу і г.д. Дзеці па аднаму выконваюць зададзеныя дзеянні, знаходзячы названыя прадметы посуду, напрыклад, у буфеце.

 

Чым частуем гасцей?

Мэта: узнаўляць словы з нагляднай падказкай па тэме: «Садавіна, агародніна».

Матэрыял: малюнкі з выявай садавіны, агародніны.

Змест гульні

Выхавацель называе некалькі відаў садавіны і агародніны і прапануе  дзецям выбраць адзін адказ. Але трэба, каб дзеці не механічна адказвалі, а матэвавана выбіралі адказ, як у рэальнай жыццёвай сітуацыі. Кожны раз выхавацель паказвае адпаведныя малюнкі.

 

Што надзенем ляльцы на прагулку?

Мэта: замацоўваць лексіку па тэмах: «Адзенне» і «Абутак».

Матэрыял: малюнкі з выявай адзення і абутку.

Змест гульні

Выхавацель паказвае некалькі відаў адзення і абутку і прапануе дзецям назваць іх. Затым дзіця выбірае той прадмет адзення ці абутку, які яму больш за ўсё спадабаўся і называе яго.

 

Хто што робіць?

Мэта: актывізаваць і папоўніць слоўнікавы запас дзяцей назвамі прафесій. Вучыць суадносіць дзеянні чалавека з яго прафесіяй.

Матэрыял: карцінкі з выявамі людзей канкрэтнай прафесіі: мастака, повара, урача, швачкі, прадаўца.

Змест гульні

Выхавальнік звяртаецца да дзяцей: «Вы ведаеце, што кожны чалавек у час працы выконвае пэўнае дзеянне. Я буду называць прафесію, а вы мне адкажаце, што робіць чалавек гэтай прафесіі».

– Што робіць повар (мастак, урач, швачка, прадавец)?

Мастак – малюе, повар – варыць, урач – лечыць, швачка – шые, прадавец – прадае.

Для актывізацыі увагі, моўнай дзейнасці можна ўвесці «ўзнагароды».

 

Што змянілася?

Мэта: выхоўваць увагу, кемлівасць; развіваць памяць, мову; актывізіраваць слоўнікавы запас.

Матэрыял: выявы герояў казкі «Калабок».

Змест гульні

На фланэлеграфе выхавацель размяшчае выявы герояў казкі. Дзеці называюць іх і запамінаюць парадак іх размяшчэння. Па сігналу выхавацеля: «Ноч» – дзеці заплюшчваюць вочы, «спяць». За гэты час выхавацель мяняе парадак размяшчэння відарысаў. Па сігналу: «Дзень» – дзеці расплюшчваюць вочы, уважліва глядзяць на фланэлеграф і называюць, якія там адбыліся змены.

 

Не памыліся

Мэта: актывізіраваць слоўнікавы запас, лагічнае мысленне, увагу, кемлівасць; замацоўваць веды пра дзікіх і свойскіх жывёл.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні

Дзеці стаяць у крузе, а выхавальнік – па сярэдзіне. Выхавальнік называе дзікую ці свойскую жывёліну, кідае мяч. Той, хто мяч злавіў, павінен сказаць, дзе яна жыве: у лесе ці побач з чалавекам, чым харчуецца.

 

Назаві адным словам

Мэта: замацоўваць у мове дзяцей словы, што абазначаюць агульныя паняцці; актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць лагічнае мысленне, кемлівасць.

Матэрыял: карткі з выявамі прадметаў.

Змест гульні

Выхавацель выкладвае карткі з выявамі прадметаў. Дзеці разглядваюць іх, называюць намаляваныя прадметы. Затым выхавацель просіць назваць гэтыя прадметы адным словам. Наступныя заданні могуць быць такімі:

• воўк, ліса, заяц… – дзікія жывёлы;
• сабака, кот, каза… – свойскія жывёлы;
• верабей, сарока, шпак… – птушкі;
• курыца певень гусь… – свойскія птушкі;
• елка, бяроза, рабіна… – дрэвы;
• шалік, шапка, шуба… – адзенне;
• муха, пчала, божая кароўка… – насякомыя;
• шафа, стол, стул… – мэбля;
• рамонак, дзьмухавец… – кветкі.

 

 

Каго не стала?

Мэта: выхаванне увагі, кемлівасці, развіццё памяці, актывізацыя слоўніка.

Матэрыял: выявы герояў казак: «Коцік, пеўнік і лісіца», «Калабок» і «Зайкава хатка».

Змест гульні

На фланэлеграфе выхавацель размяшчае выявы герояў казкі. Дзеці называюць іх і запамінаюць. Па сігналу выхавацеля дзеці заплюшчваюць вочы, а выхавацель убірае з фланэлеграфа якую-небудзь карцінку. Дзеці расплюшчваюць вочы і адгадваюць. Каго не стала з казачных герояў. Гульню можна паўтарыць некалькі разоў, хаваючы кожны раз іншых герояў казкі.

 

Хто ўвойдзе, няхай возьме

Мэта: замацоўваць веды пра матэрыял, з якога зроблены прадмет; актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць уважлівасць, кемлівасць.

Матэрыял: прадметы, зроблены з дрэва, пластмасы,гумы.

Змест гульні

Дзецям прануюць адшукаць у пакоі для гульні прадметы, зробленыя з дрэва, пластмасы, гумы.

Яны шукаюць прадмет, называюць яго, паведамляюць, з якога матэрыялу ён зроблены.

 

Раскладзі па велічыні

Мэта: актывізіраваць слоўнікавы запас; выпрацоўваць уменне параўноўваць прадметы па велічыні на вока або шляхам накладвання; развіваць увагу.

Матэрыял: фіругкі герояў казкі «Муха-пяюха».

Змест гульні

Дзеці разлядваюць плоскасныя фігуркі герояў казкі, параўноўваюць іх і раскладваюць па велічыні ў радок: хто за каго большы.

Напрыклад: воўк, заяц, вавёрка, жабка, мышка, муха. Затым дзеці расказваюць, чаму яны так размясцілі гарояў казкі.

 

Прыдумай слоўца або адкажы: «Які?..»

Мэта: абагачаць слоўнікавы запас прыметнікамі; развіваць кемлівасць, мысленне, мову.

Матэрыял: прадметныя карцінкі.

Змест гульні

Выхавацель паказвае дзецям прадметную карцінку, просіць назваць яе і падабраць словы, якія дапамогуць адказаць на пытанне: «Які гэта прадмет?»

Напрыклад:

– Ліса якая? (Хітрая, рыжая…).

– Мядзведзь які? (Касалапы, вялікі…).

– Заяц які? (Малы, даўгавухі…).

 

 

Важным кампанентам інтэлектуальнай гатоўнасці да авалодання школьнай адукацыйнай праграмай з'яўляецца наяўнасць сфарміраванага звязнага  маналагічнага і дыялагічнага маўлення. Дыялагічнае маўленне - гэта размова двух і больш людзей, мэта якой даведацца пра што-небудзь, падштурхнуць да ажыццяўлення якога-небудзь дзеяння. Дыялагічнае маўленне з'яўляецца асноўнай формай маўленчых зносін з дзецьмі  і дарослымі, служыць базай для набыцця звязнага  маналагічнага маўлення. Маналагічнае маўленне - гэта форма вуснага маўлення. У маўленні выкарыстоўваюць розныя сродкі, такія як: жэсты, міміка. Маналагічнае маўленне  павінна быць зразумелым, лагічна вытрыманым. 

Як жа бацькі могуць дапамагчы свайму дзіцяці авалодаць навыкамі звязнага маўлення? 

Вельмі важна накіроўваць увагу дзіцяці на ўсё, што ён бачыць вакол сябе дома і на прагулцы; і не толькі на прадметы, але і на іх дэталі. Неабходна разглядаючы прадмет, задаваць дзіцяці пытанні. Сачыце за тым, каб дзіця адказвала поўным, разгорнутым сказам. 

Паважаныя бацькі, вось гульні і практыкаванні, якія вы можаце выкарыстоўваць у дамашніх  умовах для развіцця звязнага маўлення  дзяцей:

Гульня «Што мы бачым у двары?». Разам з дзіцем паглядзіце ў акно. Пагуляйце ў гульню "Хто больш ўбачыць". Па чарзе пералічыце тое, што бачыце  з вашага акна. Апісвайце ўсё ўбачанае ў дэталях. Напрыклад: "Я бачу дом. Каля дома расце дрэва. Яно высокае і тоўстае, у яго шмат галінак, а на галінках лісточкі". 

Гульня "Што мы бачылі ўчора?». Разам з дзіцем ўспомніце, дзе вы былі ўчора, што рабілі, каго сустракалі, пра што размаўлялі. 

Гульня "Прафесіі". Пакажыце дзіцяці, як з дапамогай разнастайных цацак можна гуляць у доктара, цырульніка, шафёра, прадаўца. Падбярыце разам атрыбуты для разнастайных сюжэтных гульняў. Удакладніце ў дзіцяці, якімі інструментамі ён карыстаецца і для чаго яны патрэбныя. 

Практыкаванне "Адкажы на пытанні" з'яўляецца звычайнай гутаркай на бытавыя тэмы. - Я задаю пытанні, а ты адказвай. Калі хочаш, можаш і ты задаць мне пытанне, а я табе адкажу. Ты сёння снедаў? А што ты еў? Якое сёння надвор'е? 

 Практыкаванне "Назаві дзеянне". Дзіця называе словы, якія абазначаюць дзеянні. Дзіцяці задаюць пытанні: - Што робіць ветрык? (Лашчыць, напявае, дзьме, шуміць). - Якімі словамі можна сказаць пра тое, што робіць кошка? (Гуляе, варкоча, мяўкае). - Што робіць птушачка? 

Практыкаванне "Вывучы верш". Усе дзеці любяць слухаць вершы, стараюцца іх запомніць. Падбіраючы верш трэба ўлічваць маўленчыя магчымасці дзіцяці. 

Практыкаванне "Загадкі". Адгадванне загадак актывізуе слоўнік дзяцей. Дзіця вучыцца вылучаць істотныя прыкметы прадметаў. Загадкі пашыраюць кругагляд дзяцей, трэніруюць ўвагу і памяць, развіваюць назіральнасць і лагічнае мысленне. 

Практыкаванне "Паглядзі, што ўбачыў - раскажы". Дзіцяці паказваецца карцінка, якую яму трэба ўважліва разгледзець. Праз некаторы час карцінку закрываюць, а дзіцяці прапануюць адказаць на пэўныя  пытанні. Далей  прапанаваць апісаць ўбачанае больш падрабязна. Калі не ўдаецца атрымаць разгорнуты адказ, то можна прапанаваць дзіцяці зноў паглядзець на малюнак. 

 Гульня "Адгадай па апісанні". Прапанаваць дзіцяці паслухаць апісанне і адгадаць, што мы апісваем. Напрыклад: "Гэта садавіна жоўтага колеру. Па форме яна даўгаватая, навобмацак - шурпатая. На смак - кіслая. Затым можна прапанаваць дзіцяці апісаць яго любімую цацку, жывёлу ў заапарку, рыбку ў акварыуме. І ўжо наступіць ваша чарга  адгадваць, што ці каго апісвае дзіця. 

Практыкаванне "Малюем словамі". Мы павінны расказаць дзіцяці, што любое апісанне будуецца па вызначаным плане: спачатку трэба назваць прадмет, затым апісаць яго галоўныя прыкметы (выгляд, матэрыял, форма, колер, назначэнне). Растлумачце дзіцяці, што такім чынам, з дапамогай слоў, мы нібы "малюем" гэты прадмет. І прапануеце "намаляваць" слоўны партрэт якога-небудзь прадмета. 

Гульня "А што было далей?". Можна прапанаваць дзіцяці прыдумаць працяг апавядання, ці скласці апавяданне разам з ім, па чарзе: - Жыла-была дзяўчынка Маша. - Летам Маша адпачывала ў бабулі на дачы. -Пайшла Маша ў лес па ягады. - Набрала Маша поўны кошык маліны. Стамілася, села на пень адпачыць.  (Што было далей?).

Такім чынам, штодзённыя зносіны бацькоў з дзецьмі ствараюць ўмовы для развіцця звязнага  дыялагічнага і маналагічнага маўлення выхаванцаў. Крыху цярпення і настойлівасці, трохі вынаходлівасці і бацькоўскай увагі, і ваша дзіця прыйдзе ў школу з добра развітым маўленнем. 

Жадаем поспехаў!

  Засваенне дзецьмі беларускай мовы ажыццяўляецца ў спецыфічнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя. Для большасці дашкольнікаў першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, з'яўляецца руская. У той жа час, дзеці даволі рана далучаюцца да беларускай мовы, чуючы яе па радыё, тэлебачанні, ад дарослых і ў дзіцячым садзе, на асобных занятках.  Аднак, беларускамоўнае асяродзе ў дашкольнікаў адсутнічае. Больш за тое, дзеці могуць карыстацца рускай мовай нават тады, калі да іх звяртаюцца па-беларуску, ведаючы, што іх разумеюць. Такім чынам, маўленчыя сітуацыі, у якіх аказваюцца дзеці, не ствараюць у іх жыццёвай неабходнасці размаўляць па-беларуску. З іншага боку, стыхійнае авалоданне беларускай мовай прыводзіць да змешвання рускага і беларускага маўлення дзяцей. Такім чынам, гэта патрабуе спецыфічных падыходаў да навучання дзяцей беларускай мове.

     Творы фальклору сваім зместам і формай найлепшым чынам дапамогуць ў гэтым. Паступова яны ўводзяць малога ў стыхію народнага слова, раскрываюць яго багацце і прыгажосць. З'яўляюцца ўзорам прыгажосці мовы і народныя казкі, якія спрыяюць засваенню ўсіх формаў мовы, даюць магчымасць выпрацоўкі ў дзяцей ўласных моўных навыкаў. Зараз дадзеная праблема становіцца яшчэ больш актуальнай - недахоп часу ў бацькоў. Адсутнасць актывізацыі беларускай мовы з боку бацькоў прыводзіць да праблем развіцця маўлення дзяцей. На жаль, дзіця больш часу праводзіць за кампутарам, чым у жывым асяроддзі.  

    З прычыны гэтага, творы народнай творчасці практычна не выкарыстоўваюцца нават ў малодшым узросце. Дашкольны ўзрост - гэта перыяд актыўнага засваення дзецьмі гутарковага маулення, станаўлення і развіцця ўсіх бакоў мовы: фанетычнай, лексічнай, граматычнай. Паўнавартаснае валоданне роднай мовай у дашкольным дзяцінстве з'яўляецца неабходнай умовай для разумовага, эстэтычнага, маральнага выхавання дзяцей. Чым раней дзеці чуюць беларускую мову, тым вальней яны будуць карыстацца ей ў далейшым.  Але жыццё ў рэчышчы народнай культуры не можа быць навязана бацькам. Яно можа быць толькі вынікам натуральнага выбару кожнага чалавека, які бачыць менавіта ў гэтым карысць для дзяцей і адчувае пульс роднай культуры ў самім сабе. Дзяцінства немагчыма ўявіць без казкі, таму што слухаць казкі, якія табе расказваюць тата і мама, бабуля ці дзядуля, ці добрая выхавацелька, калі бацькоў няма побач   гэта адно з правоў дзіцяці, запісаных у Канвенцыі аб правах дзіцяці. У ёй сказана, што дзіця мае права на зносіны і на ўвагу, на паўнавартаснае развіццё, на выражэнне сябе, на адпаведную свайму ўзросту і зразумелую ў гэтым узросце інфармацыю, а таксама на вывучэнне культуры свайго народу. Усё гэта ёсць у казках.

    Казкі вучаць і перасцерагаюць, казкі звязваюць нашых пра-прадзедаў ды пра-прабабуляў з намі. Казкі - гэта ўтульны сямейны вечар, калі клопаты вялікага свету засталіся за сценамі Вашага дому, а Вы і Ваш час належаць толькі Вашым дзецям. Калі мы гаворым пра Канвенцыю аб правах дзіцяці, у першую чаргу мы думаем пра глабальныя рэчы: пра мір, пра вайну, пра адукацыю, пра ежу, пра жытло і здароўе. Бясспрэчна, гэта вельмі важна. Але Ваша ўвага, Вашы абдымкі, Ваша сіла і абарона, Ваша пяшчота і клопат вельмі патрэбныя Вашым дзецям.

    Казкі – гэта цэлы чароўны свет, у якім Вы падарожнічаеце разам, трымаючыся за рукі. Свет, у якім Ваша дзіця можа стаць веліканам і навучыць Вас, дарослага чалавека, чаму-небудзь новаму.

     Размаўляйце, чытайце казкі сваім дзецям на беларускай мове. А мы вам у гэтым дапапожам.

Птушкі

За ўсіх птушак ён чарней, Чысціць поле ад чарвей. (Грак)	Тук, тук, тук! Ад сасны і да сасны рэха нясецца. Лечыць сасну доктар лясны. Як ён завецца?.(Дзяцел)
Ён у лузе, ён у полі, Зранку лётае на полі. Звонка песні распявае, Імі дзетак ён вітае. (Жаўрук)	Хапаткія ў мяне крылы, Хвосцік востры, нібы вілы, З гліны я гняздо ляплю, Мошак на ляту лаўлю.                                 (Ластаўка)
У чырвоных ботах Ходзіць па балотах. Захаваўшы лапкі, Спрытна ловіць жабкі.  (Бусел)	Праз горы, даліны, праз тысячы сёл, З далёкай краіны вярнуўся пасол. Паважны, чыноўны, ён стаў на страсе, У ботах чырвоных, каб бачылі ўсе.                                          (Бусел)
Тут лапоча, там стракоча, Усе навіны ведаць хоча. Гэта птушка белабока – Балбатлівая ...(сарока)	Доктар Стук на дрэва ўзлез... Ведама дзіцяці: Гэта лечыць хворы лес Даўгадзюбы ...(дзяцел)
З выраю першы вяртаецца, З песняй да свету звяртаецца, Поля і неба сябрук – Гэта, вядома, ...(жаўрук)	Сонца ў небе ярка ззяла, Згінуў снег, і цёпла стала – з выраю, з чужых зямель Прылятае ...(журавель).
У сасновым у лясу Чутна сумнае “Ку-ку!” А ці ведаеш якая Гэта птушачка кувае?   (Зязюля)	Зноў пад дахам у гары, Дом будуюць муляры. Будзе ўтульны церам-дом, Гразь ім служыць, як бетон (Ластаўкі)
Шустранькі, маленькі, Сам у шэрай світцы. Шукае канапелькі, Каб трошкі пажывіцца.   (Верабей)	Скажы на вушка: Якая птушка Маленькага росту, рыжахвостая, З пер’я – не залатая, А песня - ў душу залятае? (Салавей)
Ледзь вясна шчэ наступае – Ён канцэрты пачынае. Гучна льецца песня-свіст. Як завецца той артыст.   (Шпак)	Прыляцела да кармушкі Размалёваная птушка, А знайшла ў кармушцы сала, Дык і ласаваца стала. (Сініца)
Чапу-ляпу, па вадзе Птушка шэрая ідзе. Хай там спёка, хай слота, - Жыць не можа без балота. (Чапля)

Школа. Школьныя прылады

Не куст, а з лісточкамі, Не кашуля, а пашыта. Хто яе чытае, Той розум мае. (Кніга)	Ляжыць паленца, а ў сярэдзіне – сэрца.                                    (Аловак) Палачка цудоўная, колерам няроўная. Трэба толькі ў рукі ўзяць, Пачынае маляваць   (Аловак)
Кніжкамі забітыя, на замкі закрытыя, Паселі на плечы школьнай малечы.                                       (Ранцы)	Я ўсё знаю, усіх вучу, Але сама заўжды маўчу. (Кніга)   Белы зайчык па чорнаму полю скача. (Крэйда)
У двары - вялікі дом, Нібы вулей, гулкі днём Гул той вечарам змаўкае, Раніцаю ажывае. Хто наведае той дом, Набывае веды ён. (Школа)	Мае гулкі галасок, усіх склікае на ўрок.                           (Званок)   Ноччу маўчыць, удзень гамоніць Маці другая, дзяцей навучае (Школа)
Гэта так, ці мне здалося? Вунь гарбуз на тонкай восі, А на ім намаляваны Горы, рэкі, акіяны.        (Глобус)

 

Кветкі

Рос белы шар, вецер дунуў і шар спугнуў.                 (Дзьмухавец)	Стаяць каля сцежкі Юлькі, На іх белыя кашулькі. Сэрцайкі ў іх залатыя, Адгадайце, хто такія. (Рамонкі)
Хвалюе водарам, красою, Але не проста ўзяць рукою. Галава – пахучая, Тулава – калючае. (Ружа)	Сінявокі, слаўны, чысты, Галавасты, залацісты. Дасць абноў ён людзям шмат, Будзе кожны вельмі рад (Лён)
З-пад снегу выйшла, расцвіла І так, што аж зіма ўцякла (Пралеска)   У гаі-гаёчку Між травы, расы – Белыя званочкі. Іх шануйце, дзеці, Каб такой красы Больш было на свеце. (Ландыш)	Сонца ім ласкі не шкадавала. Сонечнай фарбаю пафарбавала. Ой жа якія прыгожыя кветкі! Ляцяць да іх пчолы, бягуць да іх дзеткі. Полкі мядок салодкі збіраюць, Дзеткі вянкі на галоўку сплятаюць.                            (Дзмухаўцы)

 

Дзікія жывёлы

Што за гаспадар лясны Спіць пад снегам да вясны, Ну а летам да калод Ходзіць красці чужы мёд.(Мядзведзь)   У рыжай разбойніцы хвост, як мятла. Ад кары ўцяка – сляды замяла.                                               (Ліса)	Сонца летняе пячэ Альбо дождж маросіць – Футра шэрае яшчэ Ён да часу носіць. Холадам дыхне зіма, І ўсім на здзіўленне Футра шэрага няма – У белым ён адзенні. (Зайка)
Звіўся, скурчыўся клубком, Не падымеш - колкі: Як штыкі, тырчаць кругом Вострыя іголкі. (Вожык)   Гучна – гучна зароў Цар пушчанскіх звяроў. (Зубр)	Ой, як спрытна, нібы мячык, Скача з елак на дубы. На сучках к зіме няйначай, Сушыць ягады, грыбы. Спелы ёй арэх трапляе – У таемны склад хавае. На зіму, каб мець запас, Дбаць ёй трэба ў летні час. (Вавёрка)
Па лясах блукае статак Волатаў і немаўлятак. Гэта пушчы спадары – Белавежскія ...(зубры)	Гальчастыя рогі, Хуткія ногі, Колер поўсці – залаты. Хто я , ці ведаеш ты? (Алень)
Бы ў кошачкі, галоўка. А ў лапах сілу мае. Па дрэвах лазіць лоўка Драпежніца лясная. Д ыхто яе не знае! (Рысь)	У ваду нырае смела, Хатку ён будуе ўмела. Пад вадой і на вадзе Будаўніцтва ён вядзе.  (Бабёр)
Пад зямлёй будуе дом І вядзе тунелі. Невідушчым маўчуном Ён жыве век цэлы. (Крот)	Пад хвоямі, пад смолкамі Ляжыць клубок з іголкамі  (Вожык)
Што за гаспадар лясны Спіць пад снегам да вясны. А прачнуўшыся хутчэй Па мёд лезе ў вулей. (Мядзведзь)	Я прыродны дрывасек, Сёння зноў галіну ссек. Пойдзе ўся кара на ежу, Ствол на часткі я парэжу, У раку насіць іх буду- Пабудую з іх запруду.    (Бабёр)
Каб ніхто не адабраў, За клжную шчочку Непрыкметна ён схаваў Зерня па мяшочку. (Хамяк)

Поры года

Яблыкі даспелі. Адспявалі жнеі. Верас зацвітае... Калі гэта бывае?   (У верасні)	Пахне лісцем і грыбамі, Пахне бульбаю, імхамі, Пахне дымам, пахне потам, Пахне полем і работай. І, напэўна, кожны знае, Гэта...(восенню бывае)
Белым пухам замяло І палеткі, і сяло. Мост праз рэчку хутка ляжа, А што гэта, хто адкажа? (Зіма)	Чараўніца да нас завітала – Усё ажыло, заспявала.(Вясна)

 Свойскія жывёлы

Ці то ў будні, ці то ў святы – Носіць сво й кажух багаты. А яна ж яго не шыла  І за грошы не купіла.   (Авечка)	Зранку лапкай ён умыты. Шэрстка – нібы з аксаміту. Любіць спінкай выгінацца. Мышы – страх – яго баяцца. (Кот)
З барадою нарадзіўся – І ніхто ў нгас не здзівіўся, Любіць лыка драць у лесе, А лапцей не ўмее плесці, Нібы птушка мае пух, А ў хляве нядобры дух. (Казёл)	Адкажы, калі ахвота: Што за дзіўная істота Ходзіць з віламі на лбе, На лужку мурог скубе, Як і дзеці, любіць жвачку? Бачыў гэтую дзівачку? (карова)
Не араты, не каваль, не плотнік, А першы на вёсцы работнік.  (конь)	З людзьмі сябруе, хату вартуе, Жыве пад ганкам, хвост абаранкам.                                          (сабака)
Не яздок, а са шпорамі, Не стораж – а ўсіх будзіць                                           (Певень)	Ходзіць па двары, на нагах кіпцюры, белае каменне нясе.(Курыца)
У стаўку купаўся, ды сухім застаўся. І пайшоў гарласты, у чырвоных ластах.                  (Гусак)	Не кароль, а ў кароне, Не гусар, а пры шпорах, Гадзінніка не мае, а час знае.                                       (Певень)
Памяркуйце, дзеці самі: Хто ў вас дома ёсць з вусамі? Малады яшчэ, дарэчы, А ляжыць ўсё на печы? (Кот)	Хто зялёнымі вачамі Грозна бліскае начамі? Мае пухленькія лапкі, А на лапках – кіпці-драпкі, Спінку пругка выгінае, Страх на мышак наганяе (Кот)

Гародніна

Славен край наш ёй здаўна, Трыста розных страў – яна. І зімой, і летнім часам На яе мы вельмі ласы.  (Бульба)	Я расту не на ствале, Я заўсёды на стале. Мяне ўкусіш, небарача, Дык адразу і заплачаш. (Цыбуля)
Лата на лаце і шва не знайсці.                (Капуста)	Круглая, ды не гарбуз. З хвастом, ды не мыш                       (Рэпа)
Нарадзіўся сярод градкі, Быў шурпаты – вырас гладкі, І ляжыць пад кустом Дагары крывым хвастом (Агурок)	Адгадай, сынок, загадку, Што за месцейка за хаткай, Дзе ўвіхаецца бабуля, Водзяць там гарох, цыбуля, Кроп і морквы крагод... Гэта месца...(Агарод)
Выспеў на градзе белы чарадзей. Галава – на славу, да зубка – зубок – Добрая прыправа, а завуць...(часнок)	Завітала ў хату пані У чырвоным сарафане, Як пачалі распранаць – Сталі плакаць, праклінаць.(Цыбуля)
Сакавіты, круглаваты Здаравяка гэты. Нам патрэбен на салаты І на вінегрэты. (Бурак)	З яе цудоўныя салаты Прыгатаваць мы вельмі рады. Хоць злая, горкая, але Хай будзе часта на стале.(Рэдзька)

 Прадукты харчавання

У лісці хаваюцца, сонцам наліваюцца. А паспеюць, дык нам свецяць белымі ілбамі.                       (Арэхі)	Белы, як снег, а салодкі, як мёд                                                      (Цукар)
Нам патрэбна ў ядзе Гэта беляніца. Нарадзілася ў вадзе, А вады баіцца. (Соль)	Вадкае, а не вада, Белае, а не снег. (Малако)
Беленькая бочка, На ёй – ні сучочка, Ні абручыка, ні дна І хоць бы клёпачка адна! (Яйка)

 

Транспарт

Хто ні ў дзень, ні ўночы Не заплюшчвае вочы, А ўсё ў дарогу углядаецца? (Аўтамабіль)	Мае хобат, нібы слон. Сам жалезны, дужы ён, Рот зубасты разяўляе – Хутка яму ён капае. (Экскаватар)
Бяжыць край дарогі, За дрот трымаюць рогі. (Тралейбус)	Жалезны конь, у жываце агонь, Есці не просіць, арэ, жне і косіць.                                         (Трактар)
Я ў космас уздымаюся На хвост абапіраюся. (Ракета)	Што гэта за машына, Што разам жне і малоціць, А ідзе – ажно зямлю калоціць                                     (Камбайн)
Конь не просіць сена вехаць, На ім можна вярхом ехаць. Мільгацяць два колы – ногі, І імчаць ускрай дарогі. (Веласіпед)	Што за дзіўны насарог? Дзякуючы рогу Роў засыпаць дапамог, Разраўняў дарогу. (Бульдозер)
Цэглу, пліты, блокі,мноства рам... Падымае пад аблокі На будоўлі велікан.                        (Пад’ёмны кран)

 

Дрэвы

Нішто не спужала, Нішто не ляцела, А ўся затрымцела, А ўся задрыжала.           (Асіна)	Мной дзяўчынак называюць. А як толькі зацвітаю – З гудам рупным і вясёлым Да мяне лятаюць пчолы. (Ліпа)
Сярод лесу агонь гарыць (Каліна)	У залаты клубочак схаваўся дубочак.                                           (Жолуд)
Шмат на ёй іголак, Але ўсе без вушак. (Ёлка)	Я ў пярэстым сарафане, Залюбуецца – хто гляне. Пра мяне складаюць песні... Я ў парку, я і ў лесе. (Бяроза)
Маю галінку вы ўзялі, У зямлю ўваткнулі, палілі – Карэньчыкі яна пусціла І ў рост пайшла з вялікай сілай. Люблю расці я над вадой, А называюся ...(вярбой)	Чырвонае цельца, каменнае сэрца, Вінная на смак, а завецца як? (Вішня)   Я засяваю дол ігліцаю. Спрадвеку слаўлюся жывіцаю. (Сасна)
Нас ты знойдзеш на кусце, ускрай лесу, што расце. Мы ласункі. Лекі мы. Рады нам усюды. Мы людзей сярод зімы Лечым ад прастуды.  (Маліны)	Ля майго аконца Цешацца сястрыцы І гараць на сонцы Гронкі - завушніцы.(Рабіна)

 

Насякомыя

Дзяўчынка кветку ўзяць хацела, А кветачка – пырх і паляцела. Завецца як жа кветка тая, Што крыльцы мае і лятае (Матылёк)	Ля ракі жыве званар, Ён балотны гаспадар. Даўганогі,даўганосы, Голас тонкі, а сам строгі. (Камар)
Чорны, ды не воран, Рагат, ды не бык, Шэсць ног без капыт, Ляціць – вые, сядзіць – зямлю рые.                                                      (Жук)	Джыганула штось ці Нінку – Бо асу ўзяла за спінку. Нінка пэўна і не знала, Што кусака мае ...(джала)
Цэлы дзень яна лятае, Усім назаляе, А ноч настане, тады перастане. (Муха)	Вось дык хлапцы-малайцы! На дзівосы здатны – Без сякеры і пілы Слаўна ўзводзяць хаты. (Мурашкі)
Без станка і без рук, а кросны тчэ.                                             (Павук)

 

Прылады працы

Ручка ёсць, а не граблі, Зямлю рые, а не плуг. (Лапата)	Са збітаю галавою па сяле ходзіць                               (Долата)
Пілаванне рассяваю І ў час працы я спяваю. Лес заўжды мяне “чакае”, Адгадай, хто я такая?        (Піла)	Адна матка дванаццаць сыноў мае і на ўсіх націскае. (Граблі)
Як вазьму цябе ў руку, Трапна б’еш ты па цвіку.(Малаток)	Зямлю лычом варочае Гарбаты гэты дзед. Сам есці век не хоча ён, А корміць цэлы свет (Плуг)
Есці век яна не просіць, Хоць зубоў і многа мае. Як працуе – сыпле проса, Весела спявае.(Піла)	Вастразубы кракадзіл Па ўсім полі пахадзіў, Параслі яго сляды Ды ў зялёныя рады.(Сеялка)

 

Бытавая тэхніка, час

Праз палі, масты, лясы Ляцяць словы – галасы. Дзякуючы правадам Кажуць тут, а чуюць там.(Тэлефон)	Языка не мае, а гаворыць і спявае.                                             (радыё)
Я не чарапаха – робат, Але працаваць люблю, Я не слон, але ў свой хобат З дывана ўвесь пыл лаўлю (Пыласос)	Днём і ноччу я іду, Ранкам вас не падвяду. Нават тых, хто моцна спіць, Здольны хутка разбудзіць. (Будзільнік)
І дзень ішоў, і ноч ішоў, А з месца нават не сышоў.(Гадзіннік)	Белы дамок у кватэры стаіць. І ў ім круглы год дзед мароз То буркоча, то спіць (Халадзільнік)

 

Адзенне і абутак

Вярхом сядаю, на кім – не знаю. Знаёмага ўбачу – адразу саскочу.                                                    (Шапка)

Ходзяць чужымі нагамі, Мяч адбіваюць насамі. (Чаравікі)

 

Грыбы

Не ў бары расце – у садзе, Як маленькі парасон, Грыб няхітры, вельмі смачны, З гучнай назвай ..(шампіньён)

 

Бацькі аказваюць вялікі ўплыў на развіццё мовы дзіцяці. Дзеці будуюць сваю прамову ў адпаведнасці з тою мовай, якую чуюць вакол. Бяручы прыклад з бацькоў і блізкіх людзей, дзіця несвядома пераймае стыль зносін, які становіцца яго натурай. Якой маўленчай культурай валодае сям'я, такую маўленчую культуру бацькі фарміруюць у дзіцяці, той жа тып зносін.

Недысцыплінаваная з пункту гледжання маўленчай культуры і эмацыйных праяў сям'я атрымае ў сваім дзіцяці злепак сваіх недахопаў у зносінах. Дзеці дашкольнага ўзросту вельмі цягнуцца да зносін з дарослымі і ахвотна ідуць на кантакт. І гэта трэба ўсяляк выкарыстоўваць у інтарэсах агульнага развіцця. Неабходна забяспечыць, каб зносіны з дарослымі былі паўнавартаснымі як у колькасным дачыненні (у сэнсе ўдзяляемага часу), так і ў якасным дачыненні (у інтэлектуальным і эмацыйным сэнсе). Правільна паступаюць тыя дарослыя – не толькі бацькі, вядома, але і іншыя члены сям'і (бабулі і дзядулі,старэйшыя браты і сёстры і г. д.), – якія асноўную ўвагу надаюць паўсядзённым зносінам з дзіцем. Усім гэтым яны спрыяюць пашырэнню кругагляду дзіцяці, развіццю пытлівасці і дапытлівасці. Уся ўвага, нястомныя намаганні бацькоў павінны быць накіраваны на тое, каб дзеці чулі правільную, ясную і лагічна паслядоўную размову. Гаварыць з дзецьмі трэба звычайнай, правільнай мовай, галоўнае казаць павольна, ясна і гучна. У працэсе зносін дарослым неабходна дапамагаць дзіцяці авалодваць мовай. Ненадакучліва папраўляць яго, калі ён няправільна вымаўляе слова або няправільна будуе фразу, прычым, як правіла, рабіць гэта па ходзе размовы так, каб папраўка не спыняла зносін. У выніку да пяці-шасцігадовага ўзросту дзіця ўжо будзе валодаць самавітым слоўнікавым запасам і практычна асвоіць граматычны лад роднай мовы.

Для развіцця звязнага маўлення дзіцяці дастаткова традыцыйных формаў зносін – размова, гульня, чытанне кніг, казак і г. д. Справа складаецца не ў тым, каб выкарыстоўваць якія-небудзь новыя, спецыяльна прыдуманыя формы зносін, а ў тым, каб правільна выкарыстоўваць тое, што добра вядома.

Для дзіцяці самай магутнай крыніцай ведаў з’яўляюцца яго бацькі.

Памятайце, што асноўныя суразмоўцы для дзіцяці ў сям'і – мама, тата,

бабуля ці дзядуля.